کارتی سل درمانی چیست؟

پزشکان به یک روش درمانی جدید که حاصل تلاش های چندین ساله محققان در دنیا است امید بسیاری دارند. این روش درمانی که از سلول های ایمنی خود بیمار استفاده می کند اصطلاحا کارتی سل درمانی نام دارد. این درمان برای اولین بار در سال ۲۰۱۷ برای نوعی سرطان خون از سازمان غذا و داروی آمریکا مجوز استفاده گرفت. با توجه به نتایج امیدبخش این درمان، در سایر نقاط دنیا نیز استفاده از این درمان آغاز گردید. امروزه کارتی سل درمانی در اروپا نیز دارای تاییدیه و به عنوان خط چهارم درمان انواعی از سرطان خون مورد استفاده قرار می­گیرد. در کشور چین نیز این درمان بسیار مورد توجه قرار گرفته است به طوری که در حال حاضر بیشترین مطالعات بالینی دنیا در این کشور ثبت شده است و بیش از ۵ مطالعه در فاز سوم کارآزمایی (برای سرطان­های لنفوم، لوکمی و مالتیپل میلوما) در حال انجام است. علاوه بر موفقیت­های چشمگیر در درمان سرطان­های خونی با این روش، محققین در حال مطالعه برای درمان سایر سرطان­ها با استفاده از تکنولوژی کارتی سل هستند به عنوان مثال در چین سرمایه گزاری­های هنگفتی برای درمان سرطان های کولورکتال، تخمدان، پستان، گلیوما، کارسینومای کبدی و نوروبلاستوم انجام شده است.

کارتی سل درمانی چیست؟

   کارتی سل درمانی (CAR T cell therapy) نوعی درمان نوین است که در آن لنفوسیت­های T (که یکی از سلول­های سیستم ایمنی است) از خون بیمار گرفته شده و پس از وارد کردن ساختاری ژنتیکی به درون آن ها که نوعی پذیرنده کایمریک آنتی ژن است و بصورت مخفف کار نامیده می شود (CAR construct)، مجددا به بدن بیمار برگردانده می شود. این سلول­ها می­توانند به واسطه تغییراتی که در سلول های بیمار با استفاده از ملکول CAR انجام شده اختصاصا به سلول­های سرطانی حمله کرده و آن­ها را از بین ببرند. این سلول های اصلاح ژنتیکی شده، پس از بررسی­ های کنترل کیفیت، جهت تزریق به بیمار در اختیار پزشک معالج قرار می­گیرند.

چه کسی می­تواند کاندید دریافت کارتی سل درمانی باشد؟

   در حال حاضر استفاده از کارتی سل برای درمان بعضی از اشکال سرطان های بدخیم خونی (لنفوم غیر هوچکین و B-ALL) در ایالات متحده امریکا و اروپا دارای مجوز می باشد. علاوه بر این تعداد زیادی کارآزمایی بالینی برای سایر اشکال سرطان های خون در سراسر دنیا در حال انجام است. بیماران برای دریافت این نوع درمان بایستی با پزشک معالج خود مشورت نمایند.

چه زمانی کارتی سل تزریق می شود؟

   از زمانی که خون بیمار برای جداسازی لنفوسیت های T گرفته می شود، حدودا سه هفته برای تولید کارتی سل اختصاصی بیمار زمان لازم است. اگر پس از سه هفته، کارتی سل ها توسط مرکزی که تولید کننده کارتی سل هستند از نظر ایمن بودن و داشتن عملکرد تایید شد، سلول ها از محل تولید سلول به بیمارستان ارسال می شود و توسط پزشک متخصص به بیمار تزریق می گردد.

احتمال موفقیت در درمان چند درصد است؟

   در  دنیا تاکنون دو محصول مبتنی بر درمان با کارتی سل مجوز استفاده دارد. Kymriah که اولین محصولی بود که توسط شرکت نوارتیس در سال ۲۰۱۷ برای درمان سرطان B-ALL معرفی شد و نرخ بهبودی ۸۳ درصدی را نشان داد و محصول دوم بنام Yescarta که برای درمان لنفوم غیر هوچکین نرخ بهبودی ۷۲ درصدی را نشان داد.

چه کسانی تایید می کنند که بیمار نیاز به کارتی سل درمانی دارد؟

   پزشک انکولوژیست و تیم درمان پیوند مغز استخوان در صورت نتیجه بخش نبودن این نوع پیوند و یا عدم وجود دهنده مناسب در مورد ضرورت انجام کارتی سل درمانی تصمیم گیری می­کنند.

آیا در حال حاضر در ایران کارتی سل درمانی انجام می شود؟

   خیر. در حال حاضر این خدمت در هیچ مرکز درمانی در ایران ارائه نمی­شود و تنها تعداد معدودی از شرکت های دانش­بنیان در سطح مطالعات پیش­بالینی در حال انجام تحقیقات می­باشند. در صورتیکه بیماری نیاز به این درمان داشته باشد، شرکت ژن درمانی خاورمیانه قادر است هماهنگی های لازم جهت اعزام بیمار به کشورهای دیگر را فراهم آورد.

بررسی­های قبل از تزریق کارتی سل شامل چه مراحلی است؟

   معمولا بیمارانی کاندید کارتی سل درمانی می­شوند که بیماری آن­ها به سایر درمان­ها مقاوم بوده است. از اینرو بررسی­های قبل از کارتی­سل­درمانی به نوع بیماری و شرایط بیمار بستگی دارد. بیماران علاوه بر بررسی­های رایج (سلامت عمومی، نداشتن حساسیت، داشتن سایر بیماری­ها و سابقه بیماری) که به تشخیص پزشک معالج انجام می­شود از نظر وجود تعداد سلول T مناسب و کیفیت این سلول­ها برای استفاده در کارتی سل درمانی بررسی می­شوند. پس از این بررسی­ها سلول­های T بیمار توسط فرآیندی به اسم آفرزیس از خون بیمار جدا شده و در آزمایشگاه با استفاده از ملکول CAR علیه سلول­های سرطانی، فعال و هدفمند می­شوند. این سلول­ها پس از تکثیر و افزایش تعدادشان به مقدار مناسب از لحاظ سلامت و کیفیت بررسی شده و جهت تزریق به بیمار آماده می­شوند. همچنین قبل از تزریق سلول به بیمار جهت افزایش احتمال موفقیت درمان، به تشخیص پزشک معالج، دوزهای مختلف شیمی­درمانی و یا درمان­های کاهش­دهنده حجم تومور انجام می پذیرد. در نهایت تحت شرایط مناسب سلول­ها به بیمار تزریق شده و بیمار جهت مراقبت­های پس از تزریق به مدت چند هفته بستری شده و تحت مراقبت قرار می­گیرد.

فرایند اعزام بیمار به خارج از کشور برای استفاده از این درمان چیست؟

   در ابتدا از طریق شورایعالی پزشکی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مجوز مربوط به تخصیص ارز درمانی و پذیرش در کشور مقصد دریافت می گردد، سپس در وزارت امور خارجه،  اداره امور اجتماعی طی نامـه ای درخـواسـت روادیـد پـزشکی بیمـار و همـراه وی را بـه اداره گـذرنـامـه و روادیــد ( اداره کل کنسولـی ) منعکس نموده تـا مسـاعدت هـای لازم جهت صـدور روادید فوری بـه نماینـدگی هـای خـارجـی مقیم در تهران صورت پـذیرد. پـس از دریـافت روادیـد پزشکی تاریـخ ورود و شمـاره پـرواز بیمـار و همـراه ایشـان طی نامه ای به منظور مساعدت های لازم به نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در کشور محل درمان بیمار اعلام خواهد شد.

آیا بعد از کارتی سل درمانی نیاز به استفاده از درمان های مکمل وجود دارد؟

    هنگام درمان با کارتی سل نیاز به سایر درمان­های همزمان نیست. البته قبل از درمان به تشخیص پزشک معالج انجام یک دوره شیمی درمانی با دوز پایین ممکن است انجام گیرد. پس از تزریق سلول، جهت کاهش عوارض جانبی احتمالی نیاز به درمان های اختصاصی وجود دارد.

اگر به هر دلیل با توجه به شرایط بیماری، نتوان از سلول های T خود بیمار  استفاده نمود آیا می توان از سلول های فرد دیگری استفاده کرد؟

در صورتی این امر قابل انجام است که سلول های فرد دهنده از لحاظ نوع HLA سازگار با بیمار باشد.

آیا می توان از سلولهای بیمار که قبلا ذخیره شده است برای کارتی سل درمانی استفاده کرد؟

بله. امکان ذخیره سازی لنفوسیت های بیماران قبل از انجام درمان وجود دارد. این سلولها در زمان مورد نیاز به تشخیص پزشک معالج ریکاور شده و برای تهیه کارتی سل مورد استفاده قرار می گیرند.

آیا درمان با استفاده از کارتی سل عوارض جانبی دارد؟

بله. به دلیل اینکه این سلولها، سلول های فعالی می باشند که علیه سلول های سرطانی فاکتورهای التهابی و کشنده ترشح می کنند عوارض جانبی ناشی از تزریق کارتی سل اجتناب ناپذیر است. هر چند این عوارض موقتی و قابل کنترل می باشند که معمولا بیماران ممکن است تا چند هفته نیاز به مراقبت داشته باشند. این عوارض شامل افزایش سایتوکاین های التهابی با علائمی همچون تب، لرز، افت فشار خون و تنگی نفس و یا مشکلات عصبی با علائمی همچون گیجی و اختلال موقتی تکلم می باشن